Kontrast ilişkili akut böbrek hasarı hakındaki önceki kılavuzlar, kontrast riskine odaklanmak için çok zaman harcamış, ancak kontrast sonrası böbrek hasarı korkusu nedeniyle görüntülemelerden kaçınarak veya geciktirerek ortaya çıkan risklere yeterince dikkat etmemiştir. Kanada Radyologlar Birliği, bize madalyonun her iki tarafının da dikkate alınması gerektiğini (ve kontrast risklerinin son derece düşük olduğunu, dolayısıyla faydaların neredeyse her zaman kazanacağını) hatırlatarak iyi bir iş çıkarıyor.
Bu yazının yayınlandığı tarihte hali hazırda yayınlanmış olan son Sağlık Bakanlığı istatistiklerine bakacak olursak 2021 yılında Türkiye’de toplam 24 milyondan fazla bilgisayarlı tomografi (BT) görüntülemesi yapılmıştır. Bu istatistikler içerisinde intravenöz kontrast madde (IVKM) ile çekimler için ayrıca bir istatistik verilmemiştir. Dünyadaki veriler göz önüne alındığında çekilen tüm BT'lerin yaklaşık yarıya yakınının kontrastlı olduğunu görmekteyiz. Yani kabaca bir hesapla ülkemizde 12 milyondan fazla BT görüntülemesinin IVKM ile yapıldığını düşünebiliriz. Acil servisler özelinde de intravenöz (IV) iyotlu kontrast madde ile bilgisayarlı tomografi sık kullandığımız görüntüleme yöntemlerindendir. Sitemizde daha önce bu konu ile ilgili birçok yazı yazılmıştır: 1,2,3.
İyotlu kontrast madde uygulamasından sonra meydana gelen akut böbrek hasarı (ABH), tarihsel olarak, hastaların taranması, profilaktik stratejiler ve böbrek fonksiyonunun takip değerlendirmesi ile yönetilen yaygın bir iyatrojenik komplikasyon olarak kabul edilmiştir. Kanada Radyologlar Birliği (CAR) ilk olarak 2007'de kontrastın neden olduğu nefropatinin önlenmesine ilişkin kılavuz yayınladı ve 2012'de bir güncelleme yaptı. 2022 yılı ağustos ayında, radyologlar ve nefrologlardan oluşan çok disiplinli bir CAR Çalışma Grubu tarafından geliştirilen ve son kılavuzdan bu yana kontrast uygulaması, tarama ve risk sınıflandırması ile ilgili uygulamadaki değişiklikleri sunan bir rehber yayınlanmıştır.1 Bu yazımızda bu rehbere yer vereceğiz.
İyotlu kontrast madde uygulamasıyla ilişkili ABH tersine çevrilebilir (1-3 hafta içinde başlangıç kreatinin düzeyine geri döner) olsa da, bu durumda ABH hem kısa hem de uzun vadeli mortalite açısından daha yüksek riskle ilişkilidir. Bugüne kadar, iyotlu kontrast madde ilişkili ABH önlenmesinin sağkalım yararına yol açtığını ve kontrastlı görüntülemeden yoksun bırakmanın, gözden kaçan veya geciken bir teşhis olmak üzere önemli istenmeyen klinik sonuçlara yol açabileceğini gösteren, yeterince güçlü klinik kanıtlar bulunmamıştır.
Kontrastlı tanısal ve terapötik prosedürlerin çeşitli uzmanlık dalları tarafından düzenlenmesi, diğer uzmanlar tarafından uygulanması ve ABH gelişmesi durumunda nefrologlar tarafından yönetilmesini gerektirmesi nedeniyle bu konudaki rehberlik, branşlar arası işbirliğini gerektirir. Radyolog ve nefrologlardan oluşan multidisipliner bir çalışma grubu tarafından geliştirilen bu rehber, kontrast ilişkili ABH (Kİ-ABH) için bilimsel kanıtları gözden geçirmekle birlikte önleme ve yönetimi için fikir birliğine dayalı öneriler sunmaktadır.
Bu rehberde kullanılan terimlerin bir özeti Tablo 1'de sunulmaktadır. Kontrast sonrası akut böbrek hasarı (KS-ABH) olarak da bilinen kontrast ilişkili akut böbrek hasarı (Kİ-ABH), iyotlu kontrast maddenin intravasküler uygulanmasından sonraki 48 saat içinde böbrek fonksiyonlarında meydana gelen ani bozulmayı tanımlamak için kullanılan genel bir terimdir. Kontrast maddenin bozulmaya neden olup olmadığına bakılmaksızın Kİ-ABH oluşabilir. Daha önce kontrast kaynaklı nefropati (KKN) olarak adlandırılan kontrast kaynaklı akut böbrek hasarı (KK-ABH), iyotlu kontrast madde uygulamasının neden olduğu ABH'yi tanımlamak için kullanılan özel bir terimdir; bu nedenle KK-ABH, Kİ-ABH'nin bir alt grubudur. ABH'a yol açan kontrastın nedensel atfı net olmadığından, nedensel literatürü açıklayan bölümler dışında bu rehberin tamamında kullanılan terim Kİ-ABH'dir.
Tablo 1. Tanımlar/Terminoloji