Periferik intravenöz kanülasyon olarak da adlandırılan damar yolu açılması, kalıcı tek lümenli plastik bir kanalın cilt boyunca periferik bir vene sokulmasıdır. Bu tür cihazlar, ülkeye bağlı olarak periferik intravenöz yollar, kanüller veya kateterler olarak adlandırılabilir.
Periferik intravenöz (IV) yollar (lines), kateterler veya kanüller; sıvıları, ilaçları ve kan ürünleri dahil tedavileri doğrudan uygulamak için periferik damarlara yerleştirilen esnek plastik tüplerdir. Günlük pratiğimizde bu kanülasyonlara genel olarak “damar yolu” diyoruz. Periferik yolların yerleştirilmesi, acil servislerde en sık uygulanan invaziv prosedürdür. Periferik IV yol yerleştirme işleminde, ilk denemede başarı oranı %65 ile %86 arasında değişmektedir.1 Bu yazıda güncel kaynakları baz alarak2,3; anatomik, işaretlere (landmarks) dayalı teknikler kullanılarak periferik IV yolların yerleştirilmesine yönelik yaklaşımların endikasyonlarını, kontrendikasyonlarını, başarısını ve komplikasyonlarından bahsedeceğiz.
Venöz Kanülasyonun Endikasyonları
İntravenöz erişim, genellikle alternatif yollarla uygulandığında etkisiz veya daha az etkili olan tedavileri sağlamak için kullanılır. Örneğin, cerrahi bir duruma bağlı olarak şiddetli kusma veya karın ağrısı yaşayan hastalar IV hidrasyon ve beslenme desteğini bu yolla alabilirler. Bazı ilaçlar, hızlı başlangıç veya artan biyoyararlanım sağlayan IV uygulama yoluyla daha iyi etkinlik gösterir. Kardiyak arrest gibi kritik durumlarda da IV ilaç kullanımı gerekir. Kan ürünlerinin tamamı damardan IV olarak uygulanmalıdır. Bunların dışında, tetkikler için kan örneği alırken veya tedavi amaçlı flebotomi yapılırken de venöz kanülasyon gerekmektedir.2
Venöz Kanülasyonun Kontraendikasyonları
Tek mutlak kontrendikasyon, uygun tedavinin daha az invaziv bir yolla (örn. oral yoldan) sağlanabilmesidir. Bunun dışında venöz kanülasyonun mutlak bir kontraendikasyonu yoktur. Bununla birlikte, pıhtılaşma bozukluğu, lokal enfeksiyon varlığı, yanıklar veya amaçlanan yerleştirme yerinde zarar görmüş cilt ve etkilenen ekstremitedeki lenfatik bozukluk, arteriyovenöz fistül olması veya derin venöz tromboz öyküsü gibi göreceli kontrendikasyonlar vardır. Önemli bir duyusal kusuru olan bir ekstremiteye periferik IV kateter yerleştirilmesi, eğer hasta olası bir infiltrasyonun neden olduğu rahatsızlığı hissedemiyorsa, sıvı veya ilaç infiltrasyonunun saptanmasını geciktirebilir. Genel olarak, belirgin bir motor veya duyusal kusuru olan bir ekstremitenin, venöz erişim için tercih edilen bir yer bulunana kadar yakından izlenmesi koşuluyla, periferik IV kateterin geçici olarak yerleştirilmesi için güvenli bir şekilde kullanılabilir.2
Göreceli kontraendikasyonların olduğu durumlarda, sağlık personeli, söz konusu bölgede IV yol kullanmanın yararlarını ve risklerini değerlendirip karar vermelidir.
Zor Venöz Kanülasyon (Zor Damar Yolu)
Vakaların yaklaşık yüzde 8 ila 23'ü periferik IV kateterlerin yerleştirilmesinde zorluk yaşamaktadır. Periferik erişimin zor olduğu bilinen veya periferik hat yerleştirmeye yönelik birden fazla girişimin halihazırda başarısız olduğu zaman açısından kritik vakalarda, ultrason kılavuzluğunda bir teknik gerekli olabilir veya klinisyen alternatif ilaç uygulama yolları (oral, intramüsküler, intraosseöz gibi, santral venöz katater) kullanmayı düşünebilir. Zor IV yol ile ilişkili olan faktörler şunlardır:
* Hikayede IV yolla ilgili önceki başarısızlık öyküsü,
* Görünmeyen venöz yapılar,
* Diyabet öyküsü,
* IV ilaç kullanım öyküsü,
* Orak hücreli anemi hastalığı öyküsü,
* Malignite öyküsü veya kemoterapi tedavisi görmek,
* Kadın cinsiyeti,
* İleri yaş,
* Koyu ten tonları,
* Zayıf veya obez vücut tipi,
* Çapı 3 mm'den küçük damarların kanülasyonu.